Çeviri üzerine

Çeviri üzerine

Çevirmen, özgün yazarın kişisel dil kullanımını çözümleme ve aktarma sorunları

ile karşılaşmaktadır. Diğer bir deyişle çevirmen, yazarın sanatsal dil kullanımını ve

değişmeceli dil düzleminde kaynak metinde kullanılan eğretilemelerin, benzetmelerin

aktarılması noktasında sorunlarla uğraşmak zorundadır

Türkçe ve Fransızcanın farklı dil gruplarına ait olması çeviri sürecinde birçok

sorunlar yaratmaktadır: Fransızcada sözcüklerin eril ve dişil (le, la, l’) olarak ayrılması,

bazı fiillerin ilgeçlerle (de, à) birlikte kullanılması, cümlede sözdizimin farklı

oluşturulması, kişi adıllarının özne düzeyinde (il, elle, elles, il) farklı sunulması vb.

a) Cümlede sözdizimi

Ayşe parle à Ali. Ayşe, Ali ile konuşuyor.

b) özneli olarak

Elle parle à lui O, onunla konuşuyor.

Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, Fransızcadaki kişi adıllarını (elle, lui)

Türkçede “o” ile karşılayabiliyoruz. Bu durum bazen çevirilerde karışıklığa neden

olmaktadır.

Dilsel öğeler içeren metinlerin çevirisinde, erek dilde karşılığını bulamadığımız

gibi tersi durumlarda olabiliyor. Örneğin Türkçede akrabalık ilişkilerinin

tanımlanmasında oldukça zengin bir dağarcığa sahip olmamıza karşın Fransızcada

bunun tersi bir durum söz konusu.

Dilin işleyiş farklılığından doğan sıkıntıların yanında, kültürel farklılıklardan

doğan çeviri güçlükleri de yazın çevirisinde yoğun olarak hissedilmektedir. Hilmi Yavuz, Metis Çeviri dergisindeki bir söyleşide, çeviride kültür farklılığından doğan

sorunlara değinirken verdiği şu örnek çarpıcıdır:

“Dilin dünyayı temellük ediş biçimi çok görece bir şey. Diyelim

bizim dilimizde kahverengi der geçeriz, buna karşılık Maurilerde

dört yüz tür kahverengi var. Belki bu antropolojik anlamda

kültüre gitme bakımından çok önemli. Yazar çok belli bir tür

kahverengi için kullanılan sözcükle yazmış, ama biz ona

kahverengi deyip geçiyoruz.” (Yavuz, 1992, 26)

Her şiirin kendine özgü anlatım biçimi, yapısı, ritmi olduğu göz önüne

alındığında, şiir çevirisinde kaynak metnin biçimsel ve içeriksel yapısı çevirmence

gözetilmelidir. Söz oyunlarını, imgeleri değerinden bir şey kaybetmeden aktarabilmek

önemlidir. Kısacası, çevrilen şiir metni, gerek içerik gerekse de estetik yönünden özgün dilde yaratılan etkiyi erek dilde de sağlayabilmelidir.

“Ne olursa olsun, ne söylenirse söylensin şiir çevrildiğine göre,

şiiri çevirirken nasıl bir yol izlenmekte? İki tutum benimseniyor

genellikle. Ya şiirin yapısına bağlı kalınacak ya da serbest çeviri

yapılacaktır.” (Emre, 2007, 166)

Şiirin, her okurda farklı çağrışımlar yaratma özelliğine sahip olması, bir okur

olarak çevirmenin de kendi algısına göre yorumlamasına ve aktarmasına neden

olmaktadır. Çevirmenin şu veya bu ölçüde kendi öznelliğini yani “parmak izlerini”

çeviri metne bırakması sıkça rastlanan bir durumdur. Özellikle şair-çevirmenin, çoğu zaman yazarın “dili” yerine kendi dilini yansıttığını ve kaynak metnin kendine özgü

biçemsel yapısının yitip gittiğini görürüz. Cumhuriyet döneminde Eyüboğlu ve Ataç’ın

çizgisinde olan çevirmenlerde yaygın olan bu tutum, dönemin bazı şair ve yazarlarınca  eleştirilmiştir.

Şiir çevirilerinin tüm dünyada olduğu gibi bizde de şairler tarafından yapıldığını

daha önce belirtmiştik. Şiir çevirilerinin genelde şair-çevirmenlerce yapılmasının

nedenlerinden biri şiirin derinliklerine inmenin, ruhunu kavramanın özel bir yeti

gerektirmesidir. Bu ise genelde şairlerin üstesinden gelebileceği bir durumdur. Diğeri

ise, şiir çevirme etkinliği şair-çevirmenin ufkunu genişletmesinin ve kendini

çoğaltmasının bir aracıdır. Buna bir tür laboratuar çalışması da diyebiliriz. Çevirmen, bu yolla yaratıcılığını ortaya çıkarmayı amaçlar.