Şairin Dili

Şairin Dili

M. Said TÜRKOĞLU
Şiirin dili şiirin kendisidir. Malzemesi kelimeler olan şair bir dil kurar, adı şiir olur. Bu kadar yalın, bu kadar açık. Lakin izaha muhtaç.

Kelime kuyumcusu şair, aynı zamanda sırlar arayıcısıdır; semboller ustasıdır. İnce kalbinin dokunduğu kelimeler, dilin bütün imkânlarını ayaklandırarak şiir dediğimiz sırlı dile yükselir. Bu açıdan şair dilin kalbine en yakın insandır. Onun yolu ince bir idrak, yüksek bir görüş, derin ve şümullü bir bakış zaviyesinden geçer. Bu zaviyeden bakınca gerçek şair kural icat eder, kendi kelime ağacını yeşertir, donatır. Kendine özgü bir dil kurar. Dilin içinde bir dil geliştirir ve aynı zamanda kelimelere takılıp kalmaz. Yıpranan, eskiyen, yorulan kelimelerin yerine yenilerini bulur.

Rilke, "Şair, seçtiği sözcükleri kalıplara döker, onları kulağımıza değil, içimizin derinliklerine bırakır." der. Şair, sanatının incelikleri üzerinde kafa yoran, kelimelerle çıktığı yolculukta hep daha ince söyleyişler peşinde olan, zamanının solmaz renklerini, bozulmaz tatlarını sözle ebedîleştirmek için fırsat kollayan kişi olunca onun mısralarının hedefi içimizdeki en müstesna seçici duygular oluyor. İçimizin derinliklerine hitap eden şair, hâliyle hep estetik, kıvamlı bir dilin peşinde oluyor.

Şiir diline kıymet kazandıran, onun müphem, gizemli imge ve sembol değeri taşıyan tarafıdır. Çünkü sembollere sığınmak/başvurmak olmasaydı her ifadelendirme bir üst hakikati ima ederek o sırrı hissettirecek niteliği kazanamazdı ve çünkü hakikatin dili doğrudanlığı kaldırmaz Şiire "üst dil, sembolik dil" denmesinin sebebi daha çok bu olsa gerek.

Dildeki kelimeleri şiir içinde bu kadar kıymetlendiren nedir? Taşın ve madenin kıymet dereceleri gibi kelimeler de kullanıldıkları metnin içinde değer kazanırlar ve metne değer katarlar.
Bu bağlamda söz insan demektir, insan kendini sözde bulur, sözün en rafine değeri de şiirde belirir; böylece insan kendini en üst seviyede şiirde bulur.

Herkes şairin sırlı bir dile sahip olduğu konusunda hemfikirdir. Şair bu "bambaşka" tarafıyla kelimelere aşk ve üslup lezzeti verir. Onun gücünü söyleyiş güzelliğinden, dolaylı ve katmanlı anlatımından alan sanatkâr tarafı, okuyucuda bazı kimyevi maddelerin gerekli oranlarda birleştirilmesiyle ortaya çıkan etkiye-güce benzer bir etki bırakır.

Kelimelerin Sırrı
"Şiir, günlük dilin taşımadığı, taşıyamayacağı kadar çok anlamla yüklü ve müzikle karışık olan bir söylem tutkusudur." der Valery. Valery'nin bu sözüne bakarsak aşağıdaki sorulara nasıl cevaplar verebiliriz?

Gündelik dilde kullanılan kelimelerin şiir diline taşınınca bambaşka anlam ve değerler yüklenmesindeki sır nedir? Yeni doğmuş güneş gibi, yeni bir soluk ve hayat getiren her yeni şiir bu güzelliğini neye borçludur? Kelime kalabalığından kurtardıkça şiirin değeri parlıyorsa kelimeler şiir için ayak bağı değil midir?

Birinci cevap: kelimeler gönlün dünyasında şiir diline dönüşürler. Bu minvalde, maharet gönüldedir. Ciddi bir eğitimden geçtikten sonra ilim, irfan kazanıp değerlenen insan gibi kelimeler de şairin gönül tezgâhında işlenerek kıymetlenirler.

İkincisi, şiir yeni doğmuş güneş gibi taze bir soluk ve hayat sunan güzelliğini şairine bağışlanan ilham ve yetenek madenine borçludur. Bir güneş ki Rahman sofrasından parlar ve parlaklığı şairin içindeki istek ve gayret damarı kurumadıkça onu hep aydınlatır.

Üçüncüsü, kelimeler şairin hem malzemesi hem ayak bağıdır. Kelimesiz şiir yazılmaz ama şairin zihnine üşüşen sayısız kelimenin içinden şiire en yakışanını bulmak da şairliğin niteliğini belirler. Aynı temayı işleyen şiirler arasındaki nitelik farkı bundandır. İyi şair, kelimelerin içinden en iyilerini, sese ve anlama en uyanlarını seçer şiirine yerleştirir. Bazen bir dağ büyüklüğündeki tozu toprağı eler, birkaç parıltılı madene ulaşır. Bazen değerlilerin içinden en değerlileri seçer, şiir katına çıkarır.

Bu bakımdan, şiirin gücü bir bakıma dilin silkelenip ayıklanmasıyla belirir. Yaprağın çokluğu meyvenin azlığına işarettir. Şiir ağacı yaprak kalabalığını azalta azalta meyve keyfiyetine erişi oluş sürecine tabidir.

Şair bilir ki şiirde kelime yükü arttıkça şiirin kendine has iç sesi zayıflar. Kaçınılmaz olur ki şair, kelimeleri ses ve anlam değeri bakımından şiir makamına yükseltmek için estetik dönüştürme sürecine girer. Şiirin, lafız olarak hafifledikçe değerinin artmasındaki sır buradadır.

Estetik seçicilik, çokluğun içinden sıkı bir ayıklamayla sözün cevher katına çıkarılmasını semere verir.

Şiirin Bileşenleri
Şair, alışılmamış biçimlerin, seslerin renklerin, mânâların peşinde olan kişidir. Bu hakikati Sezai Karakoç: "Şair, her fecre yeni bir horoz, her çiçeğe yeni bir usare getiren tılsımcıdır." sözüyle belirtir.

Şiir kelimelerle kurulur şüphesiz ama bu kelimeler şair dilinin, gönlünün, kafasının atölyesinde canlı, coşkun, hisli varlıklara dönüşür.

Bu bakımdan, kelimelerin büyülü gücü şiir dili ile ortaya çıkar. Öyleyse şiir, onu oluşturan kelimeler toplamından fazla şeydir; duygudur, düşüncedir, sestir. Kelimeler sadece birer aracıdır; lakin şairin içindeki şiir madenini kısmen yansıtabilen araçlar.

Duygu ile düşünceden bahsetmişken bu iki kavramın şiirle münasebeti üzerine bir iki cümle söylemek gerekir. Şiirde duygu ve düşünce, bir maden damarları şeklinde görünür olmasa da şiirin varlığı/yapısı içinde şiire hayatî katkılar sağlar.

Duygu ile düşüncenin şiirle münasebeti bu iki kavramın şiir varlığı içindeki tekil etkileri ve güçleriyle kıyaslanamaz. Fikrin ve duygunun besiniyle gıdalanan şiir, bu iki değerden birisiyle dengesini bulur, diğeriyle de kanatlanır. Gövdesinden gizli bir fikrin ağırbaşlılığı tüten şiir, duygunun zümrütten kanatlarıyla semalarımızda kanatlanır. Ama her şeyden önemlisi, şiirin bütün unsurları şekil, dil, ahenk, mânâ, duygu, düşünce... Bütün bu unsurlar şiirin yapısı içinde sesini hiç yükseltmez. Her biri kendi varlıklarını şiirin güzelliğine ve tabiliğine feda ederek geride durmayı tercih ederler.