“SIK” SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ ÜZERİNE

* Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, El-mek: serkansen@omu.edu.tr



Bu makalede Türkçenin yaygın niteleyicilerinden biri olan sık “seyrek karşıtı; kesif, yoğun” sözcüğü üzerinde durulacaktır. Sözcük, belirtilen anlamıyla Türk dili tarihi içinde ilk kez Harezm Türkçesi metinlerinden Mukaddimetü‟l-Edep‟te karşımıza çıkar. Divanü Lûgat-it-Türk‟te sık‟a Oğuzca olduğu belirtilerek “az” anlamının verilmiş olması dikkate değer bir durumdur. İlk bakışta, Türkçenin eklemlenme yapısını göz önünde tutarak, sözcüğün sı- fiiline getirilen –k ekiyle türetildiğini düşünmek mümkündür. Ancak sı- fiilinin sık sözcüğünü türetebilecek anlam içeriğine sahip bir görünümü şimdiye dek tanıklanamamıştır. Eski Uygur Türkçesi dönemine ait daha önce yayımlanmamış bir yazma üzerine yaptığımız çalışmada sı- fiilinin “toplanmak bir araya gelmek” anlamı tespit edilmiştir. sı-„tan türeyen başka sözcükleri de aydınlatabilecek bu bulguyu konun uzmanlarının ilgisine sunmayı amaçlayan yazımızda öncelikle sık sözcüğün Türkçenin gelişme ve yayılma alanlarındaki yeri tespit edilmiştir. sık‟ın kökeni ile ilgili değişik görüşler aktarıldıktan sonra değinilen görüşlerin eleştirisi yapılmıştır. Berlin Turfan koleksiyonunda Mainz 752 (T III 84-74) numarasıyla kayıtlı oldukça büyük boy bir kitap sayfasının ölçülerinde olan el yazması içinde geçen sı- fiilinin “toplanmak” anlamı üzerinde yoğunlaşılarak bu fiilin Eski Türkçede hangi bağlamlarda kullanıldığı belirtilmiştir. Uygurlardan kalan Budist çeviri külliyatı içinde Daśakarmapathāvādanamālā türünü andıran yazmadaki veriden hareketle sık‟ın, başlangıçta “tazyik etmek” anlamındayken Uygurca metinlerde “bir araya gelmek, toplamak” karşılığında da görülebilen sı- fiiline dayandığı karşılaştırmalı bir yaklaşımla ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: sık, etimoloji, Eski Türkçe, Uygurca




ON THE ROOT WORD OF „SIK‟

ABSTRACT


In this article, one the most used modifier in Turkish sık “dense ( opposite of wide apart)” will be discussed. The word firstly appear in Mukaddimetü‟l-Edep, which is a Khorezmian Turkish text in the history of the Turkish Language. İt is also remarkable the word included in Divanü Lûgat-it-Türk by stressing that it is from Oghuz Dialect and means “little”. At first glance, by considering Turkish way of articulation, it is possible to say that the word sık derived from sı- by adding this verb -k affix. It has not been ascertained that the verb sı- has a meaning that enable to lexicalize „sık‟. In a study we have 514 Serkan ŞEN

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall, 2012



conducted on a unpublished manuscript from Uyghur Turkish period, the verb sı- means gather, come together. At first we ascertained the place of „sık‟ in the development and range in Turkish in our article aim show this finding, which can illuminate other words derived from „sı-‟ to the authorities. After different views were given the views were criticized. We focused the „sı-‟ verb which is in Berlin Turfan collection numbered Mainz 752 (T III 84-74) which means to „gather‟ then we show the word context in old Turkish. Form Daśakarmapathāvādanamālā genre in Buddhist translation corpus at first „sık‟ means to pressure, it can be derived from „sı‟ means to gather discussed comparatively.

Key Words: sık, etymology, Old Turkish, Uighur