Arapça'nın Temel Kâideleri (Birinci Ders: Kelime ve Kısımları)

BİRİNCİ DERS:

KELİME VE KISIMLARI

Kelime: Anlamı olan en küçük söz parçasına kelime denir. Kelime, cümlenin yapısını teşkil eden unsurlardan birisidir ve üç kısma ayrılır: İsim, fiil ve harf.

Kelime (كَلِمَة); "feiletün" (فَعِلَة) vezninde olup,
(كَلْمٌ)'dan türemiştir. Çoğulu ise, (كَلِمٌ)'dur.
Lügat anlamı; yaralamak, tesir etmek, acı vermek demektir. Çünkü konuşan kimse, konuştuğu kelimeler ve sözlerle "sevindirme" yada "üzme" gibi tesirler meydana getirmektedir.

Kelime ile bazen cümle de kastedilmektedir (Mü'minûn: 100) ve Kelime-i Tevhid gibi.

İsim: Kendi başına bir anlam ifade eden, zamanla ilgisi olmayan ve varlıklara ad olan kelimelerdir.

Örnekler:

ٌ حاَئِط : Duvar, باَبٌ : Kapı, ٌ ناَفِذَة : Pencere,
كِتاَبٌ : Kitap, ٌ مَجَلَّة: Dergi, ٌ جَرِيدَة : Gazete

Bu kelimelerin tamamı, Nekre isimdir. Sonlarında yuvarlak 'te' (müenneslik te'si) bulunanlar müennes (dişi) isim, bulunmayanlar ise müzekker (eril) isimdir. Bu konular, daha sonra müstakil birer konu olarak işlenecektir.

Fiil: Kendi başına bir anlam ifade eden; geçmiş, şimdi veya gelecek zamanda bir iş, bir oluş, bir hareket bildiren kelimelerdir.

Zaman yönünden mâzi (geçmiş zaman), muzâri (şimdiki ve geniş zaman) ve emir kısımlarına ayrılır. Fiilin diğer kısımları da ileride görülecektir.

Örnekler:

عَلِمَ : "Bildi" (Mâzi fiil: Geçmiş zaman)
يَعْلَمُ : "Biliyor, bilir" (Muzâri fiil: Şimdiki ve geniş zaman)
إعْلَمْ : "Bil" (Emir fiil)

Arapça'da en önemli konulardan birisi çekimlerdir. Arapça öğrenmek isteyen kimse, her şeyi hocadan beklememelidir. Eğitimde en önemli şey budur. Eksik yönlerini, anlayamadığı yada ileride ihtiyaç olacak bilgileri araştırıp öğrenmeye, ezberlemeye çalışmak gerekir. Bu bağlamda mâzi, muzâri ve emir fiillerin çekimlerini muhtelif kaynaklardan ezberlemek yerinde olacaktır.

Harf: Kendi başına bir anlam ifade etmeyen, birleştiği isim veya fiil ile birlikte anlam kazanan kelimelerdir.

Örnekler:

1) ِمِنْ + الْمَدْرَسَة = مِنَ الْمَدْرَسَة : Okuldan

Kısa Açıklama:

مِنْ harf-i cerr'i, الْمَدْرَسَة isminin başına gelerek bir anlam kazanmaktadır. Başına geldiği kelimeye, -dan anlamı katmaktadır. Bu harf, başına geldiği kelimeye "-den, -dan" anlamı katar. Buna Türkçe'de "ismin -den hali" denmektedir. Ayrıca harf-i cerrler, Arapça'da müstakil bir konudur ve ileride işlenecektir.
Burada harf-i cerr'in, ismin başına geldiğine ve ismin son harekesini kesre (esre)'ye çevirdiğine dikkat edelim.

2) ِ الى + الْباَب = الى الْباَب : Kapıya
الى harf-i cerr'i, başına geldiği isme "-e, -a, -ye, -ya" anlamları katar.

3) ِ عَلَى + الشَّجَرة = عَلَى الشَّجَرة : Ağacın üzerinde
عَلَى harfi cerr'i, başına geldiği isme "-üzerine, -üzerinde" anlamı katar.

Yukarıdaki harfler, isme bitişmiştir. Şimdi de fiile bitişen harfe örnek verelim.

4) سَ + يَكْتُبُ = سَيَكْتُبُ : (O erkek) yazacak
Dikat edilirse, fiilin öznesinin (fâilinin) tekil, gâip bir erkek olduğu görülmektedir. Yukarıda da hatırlattığımız gibi; fiil çekimlerini ezberlediğimizde; fiillerin, fâillerinin cinsiyetine, bulunup bulunmamasına ve sayılarına göre farklı ifade biçimleri olduğunu göreceğiz.
سَ harfi muzâri fiillerin başında bulunur ve bu fiillerin anlamını geniş zamandan gelecek zamana çevirir. Türkçe'de -ecek, -acak gelecek zaman ekleri karşılığıdır.

Ayrıca muzâri fiiline geniş zaman dediğimize dikkat edelim. Muzâri fiil, cümlede kullanılışına göre; şimdiki ve gelecek zamanı ifade eder. Bu duruma kısaca geniş zaman deriz.

Geniş zaman; fiilin her zaman yapıldığını, yapılmakta olduğunu ve yapılacağını belirten bir zaman kipidir. "-r, -ir, -er" ekleriyle kurulur. يَكْتُبُ yazar , سَيَكْتُبُ : Yazacak gibi.

سَوْفَ de muzâri fiilin başına gelerek onun anlamını gelecek zamana çevirir ama biraz önce öğrendiğimiz سَ harfi, سَوْفَ den daha yakın gelecek için kullanılır. Kur'an'da da kullanılan bu iki harfin kullanıldığı yerlerdeki bu anlam farkına dikkat edelim.

Harfler, başına geldikleri kelime türleri bakımından üç çeşittir:

• Sadece isimlerin başına gelebilenler: Bunlar, مِنْ ، عَنْ ، إلى ، عَلىَ ، فِى ، بِ gibi harf-i cerrlerdir.
• Sadece fiillerin başına gelebilenler: Bu tür harflere de, أنْ ، لَنْ ، كَىْ ، إذَنْ ، لَمْ ، لَمَّا ، قَدْ gibi kelimeleri sayabiliriz.
• Hem isimlerin, hem de fiillerin başına gelebilenler: Bu türden harflere de, فَ ، وَ ، ثُمَّ gibi örnekler verebiliriz.

Not: Yeni öğrendiğimiz Arapça ilmine ait olan tabir ve deyimleri ezberlemek gerekmektedir. Çünkü belli bir seviyeden sonra, sürekli o tabirlerle konuşulmakta ve açıklamalar yapılmaktadır.

Başarılar..

Yusuf Semmak